A Contribution to New Kalām Period: Ömer Nasuhi Bilmen's Critique of Anti-Religious Movements

Batı dünyasında bilim ve felsefe alanındaki gelişmeler inanç karşıtı akımların ortaya çıkmasına neden olmuş, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren İslâm dünyası Osmanlı coğrafyasını da etkisi altına almaya başlamıştır. Bu bağlamda din akımlarla mücadelede daha güncel etkili yöntemlerin gerekliliği ifade edilmiş, çağın getirdiği şüpheler karşısında yeni felsefenin öğrenilmesi kelâm disiplinine uyarlanması zorunlu hale gelmiştir. Yeni İlm-i Kelâm olarak isimlendirilen bu dönemde Ömer Nasûhi Bilmen de bir söylem geliştirmiş, durgun anlayışından ziyade canlı işlevsel yöntem benimsemiştir. Geleneksel kültürü özümsemiş âlim çağının farklı düşünce sorunlarına kullandığı yöntemiyle cevaplar vermesi kendi dönemine yaptığı katkılar açısından oldukça önemlidir. Bilmen’in mekanizm fikrinin temelsizliğinden hareketle materyalizmi, bilimsel temeli olmadığı için evrim teorisini insanların dine olan ihtiyacından pozitivizmi eleştirmesi onun özgün yönünü göstermektedir. açıdan çalışmamızda özellikle Materyalizm, Pozitivizm Darwinizm gibi felsefelere getirmiş olduğu eleştiriler üzerinde durulmuştur. Zira dönemin dinsizlik akımlarıyla izlemiş yöntemin konması, günümüzde geçerli seküler düşünceye karşı geliştirilmesine ışık tutması materyalizmi eleştirirken öncelikle bunun bilimsellik görünümü altında metafizik olduğunu söyleyerek deney gözlemle doğrulanması mümkün olmayan öznel yargılar etmiştir. Materyalistlerin madde enerjinin ezelî olduğu, atomların tesadüfen birleşerek maddeyi oluşturduğu iddiaları temelden uzak test edilemeyen metafiziksel iddialardır. Bilmen’e göre kozmolojik teoriler sürekli değiştiği teorilerden genel hükümler çıkarmak ışığında görünmemektedir. Sürekli değişen dikkate alındığında pozitivizmin tüm bilimleri fizik bilimine indirgemesi ilmi tutarsızdır. makro düzeyde izafiyet teorisi, mikro ise kuantum teorisiyle elde edilen bulgular teizm güçlü kanıtlar sunmaktadır. Böylece dini düşünceyi dışlayan teorileri, evren hakkındaki verilerin değişkenliği üzerinden temelde eleştirdiği görülmektedir. Materyalist eleştirisi bağlamında ele alınan konulardan birisi ruh-beden ilişkisidir. Yapılan nöro-fizyolojik çalışmalar bilincin beyinden ayrılamayacağını, beyindeki biyokimyasal, fizyolojik sinirsel süreçlerin bilinçle ilişkili Dönemin diğer düşünürleri insanı tümüyle maddi bedene indirgeyen materyalist iddialara koymak fiziksel/bedensel temelli açıklamalardan ruhçuluk görüşünü esas aldığı Konunun dışında spiritüalizm ekseninde alınmasının düşünceyle mücadele etme imkânını zayıflattığı söylenebilir. nedenle zihin beden ilişkisine dair çıkan veriler tekrar yeniden alınmalı, insanın biyolojik yapısı ile bilişsel/ruhî arasındaki ilişkiye analiz edilmelidir. reddetmek yerine yaratılış düşüncesiyle uzlaştırmaya çalıştığı kâinatta tekâmülün kabul etmekle birlikte, başka türden var şeklindeki düşüncesini reddetmiştir. Kabul etmiş sınırlı anlayışı Yaratıcı'yı kontrol mekanizmasını gerekli kıldığı canlılar dünyasındaki işleyiş, plansız amaçsız değildir. göre, her canlının genetik yapısının türüne özgü sisteme sahip böyle iddianın dayanaktan yoksun açıktır. söz konusu teorileri tarafın delilleri eleştirerek gözlem deneyden nitelemesi, geliştirilmesi günümüze tutmaktadır. Bilmen’in, akımlara modern eleştirilerin, günümüz söylemek mümkündür.